Korozyon Nedir?
Metalik malzemenin(Örn.Doğalgaz borusunun), içerisinde bulunduğu toprak, beton, su v.b. ortam tarafından elektrokimyasal tahribata uğraması, yüzeyden zamanla metalik parçaların kopması ve neticede borunun delinmesi ve fonksiyonunu yitirmesi olayıdır. Halk arasında paslanma şeklinde ifade edilmektedir.
Metaller, genel olarak nötr haldeki atomlarının en dış kabuğundaki serbest elektronları vererek metalik malzemeden ortama akan akım oluşturular ki, bu akım korozyonun sebebidir.
Yeterince korunmayan bir doğalgaz borusunun zemin içindeki tahribatı ekonomik kaybın yanında risk taşımaktadır.
Resim1: Korozyona uğramış doğal gaz borusu
Yeraltındaki Doğalgaz Borularının Korozyondan Korunma Teknikleri:
Doğalgaz borularının korozyondan korunmasında değişik aşamalarda şu önlemler alınmaktadır:
İşletmede Alınan önlemler:
Doğalgaz borularının yüzeyi kimyasal açıdan dayanıklı epoxy astar kaplama, kopolimer yapıştırıcı ve takriben 3mm. kalınlıklı mekanik mukavemete sahip polietilen kaplama olmak üzere 3 katlı mükemmel bir kaplama tabakası ile kaplıdır.
Ortamda Alınan Önlemeler:
Sıcaklığın değiştirilmesi, korozyon hızının değiştirilmesi, korozif elemanların ortamdan uzaklaştırılması, frenleyici kullanımı gibi önlemler alınmaktadır.
Dış Kaynaklı Önlemler:
Dış akım kaynaklı katodik koruma, Galvanik katodik koruma
Boru Tesisatının Korozyona Karşı Korunması
Toprak altında kalan çelik boru hatları TS 5141 EN 12954’e göre katodik koruma yapılmalıdır. Galvanik anotlarla yapılacak katodik koruma sistemlerinde galvanik anot olarak magnezyum anotlar kullanılmalı ve doğal gaz tesisatı ile arasındaki yatay mesafe toprak altı hat uzunluğuna bağlı olarak mümkün olduğunca fazla olmalıdır. Magnezyum anotlar TS 9234’e uygun olmalıdır.
Yeraltına yerleştirilen çelik borular ve bağlantı yerleri ( kaynak yerleri ) hazır PE (Polietilen ) kaplı veya TS 5139’a uygun sıcak sargı ile kaplanmış olmalı ve katodik koruma ile korozyona karşı koruma altına alınmalıdır.
İyi bir kaplama katodik korumanın verimliliği için gereklidir. Doğalgaz borusunun mükemmel kaplı olması korozyona karşı ilk önleyici tedbirdir. Kaplama ancak katodik koruma ile takviye edildiği takdirde ekonomik ve emniyetli olabilir.
Katodik koruma:
Korunacak metal yapıyı oluşturulacak bir elektro kimyasal hücrenin katodu haline getirerek metal yüzeyinde yürümekte olan anodik akım reaksiyonların durdurulmasıdır.
Katodik koruma, korunacak olan metalin potansiyelini anodun açık devre potansiyeline kadar polarize etmektedir. Bunu sağlamak için metale katodik yönde bir dış akım uygulanır
Galvanik Anotla Koruma:
Bir çelik boru hattını galvanik anotlarla katodik olarak korumak için, boru hattına kendinden daha aktif bir metal örneğin magnezyum anot bağlanır. Böylece oluşan galvanik pilde magnezyum anot, çelik boruda katot olur. Anotta magnezyum çözünerek elektron açığa çıkarır. Bu elektronlar katodik reaksiyon elektron ihtiyacını karşılar. Sistemin kendiliğinden çalışabilmesi için anot ve katot arasında devre direncini yenebilecek kadar bir potansiyel farkın olması gerekir
DOĞALGAZ TESİSATINDA YAPILAN HATALAR
Doğalgazın ülkemizde kullanımına ansızın başlanması ve süratle yaygınlaşması:
Ulusal gaz politikasının oluşmadığı,
Kentsel doğalgaz dağıtım ve dönüşüm projelerinin kriterleri, teknikleri ve teknolojilerinin belirlenmediği,
Doğalgaz konusunda yeterli bilgi birikiminin olmadığı,
Üniversitelerimizin, meslek örgütlerimizin, firmalarımızın, tüketicilerimizin ve MEDYA'nın hazırlıklı olmadıkları bir döneme denk gelmiş ve bu nedenle bir çok sorun yaşanmıştır ve yaşanmaya devam etmektedir.
Mevcut sorunları genel hatlarıyla aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
a. GENEL HUSUSLAR
Tüm yurttaki gaz kullanımı ile ilgili her türlü mevzuatı düzenleyici, icra ve koordine edici "Ulusal Gaz Enstitüsü" kurulmalıdır.
Yerel gaz kuruluşlarının ve BOTAŞ'ın "İç Tesisat Yönetmeliği ve Dönüşüm Şartnameleri" hala farklılıklar içermekte olup, günün şartlarına göre revize edilip, Enerji Bakanlığı'nca yayınlanarak yürürlüğe konmalıdır.
Doğalgazın en uygun kullanımı halinde tehlikesiz olduğu, hava kirliliğine sebep olan en az emisyon değerlerine sahip olduğu ve gerek kullanım kolaylığı gerekse ekonomik oluşu tüm medya da sürekli olarak işlenmelidir. Ve tüketiciler doğal gaz kullanımına teşvik edilmelidir.
Binaların doğal gaza geçerken ilk kuruluş maliyeti olarak 6-8 daire kadar bireysel sistem, daha fazla daireli yapılarda ise merkezi sistem seçilmelidir.
Yeni yapılacak binalardaki kalorifer daireleri ve bacaların doğalgaza uygun şekilde yapılması için gerekli uygulamalara ivedilikle geçilmelidir.
Doğalgaz Tesisat ve Cihazlarında sigorta mutlaka zorunlu hale getirilmelidir.
Doğalgaz projesi yapan taahhütçü firma mühendislerinin proje onay yetkisini öncelikle Makine Mühendisleri Odasın'dan almalarını zorunlu hale getirecek düzenleme yapılmalıdır.
b. BİNALARDAKİ TESİSATLA İLGİLİ HATALAR
BORULAR
Yer altına döşenen borular satıhtan 50 cm aşağıya döşenmeli alt ve üstüne kum yastıklanması yapılmalı, (10 ve 20 cm) çelik borular korozyona karşı (TS 2169'a uygun) korunması için tam olarak izole edilmelidir. İzolasyon % 50 bindirmeli sıcak veya soğuk sargı ile yapılmalıdır. Kaplama toprak seviyesinden çıktığı yerden itibaren en az 20 cm yukarıya devam etmelidir. Yer üstü borular ise sarı renkli yağlı boya ile boyanmalıdır. (Galvenizli boru kullanılmaz ise). İhtiyaç duyulan yerlerde katodik koruma yapılmalıdır.
Bina bağlantı hatları binaya, bina girişine yakın, yeterince aydınlatılmış, kuru, kendi kendine havalanabilen tehlike anında kolayca ulaşılabilecek bir yerden girmelidir. Buradaki gaz boru ve ana vanası hasara uğramayacak şekilde korunmuş olmalıdır.
Bina bağlantı ve kolon hatları bina dış duvarı ve döşemeden koruyucu borularla geçirilmelidir. Zemin üstüne çıkış ve bina içine giriş noktası arasında kalan kısımları korozyona ve mekanik darbelere karşı korunmuş olmalıdır. Koruyucu borunun iç çapı, gaz borusunun dış çapından en az 20 mm daha büyük olmalıdır. Koruyucu boru, bina dış duvarı içine sıkı ve tam sızdırmaz biçimde yerleştirilmeli ve duvarın her iki tarafından dışarı doğru en az 50 mm taşmalıdır. Koruyucu boru ile gaz borusu arası uygun macunla doldurularak tam sızdırmaz hale getirilmelidir.
Bina bağlantı hatları ile telefon, elektrik hatları ve sıcak, kızgın su boruları arasında en az 30 cm'lik bir açıklık olmalıdır.
Gaz boruları kendi amacı dışında (Elektrik, Topraklama hattı vb.) kesinlikle kullanılmamalıdır.
Sıva üstü hatları duvara çelik dübelle tutturulmalıdır.
Duvar içindeki kanallardan geçen hatlar kelepçelerle tespit edilmeli üstleri havalandırmaya uygun kapak ve ızgara ile örtülmelidir. (TS 7363)
Sıva altına kesinlikle doğal gaz tesisat borusu döşenmemelidir.
Yoğuşma, sızıntı ve terlemeden etkilenmemesi için diğer boruların üstünde uygun bir yere yerleştirilmelidir.
İç tesisat hatları; aydınlık, asansör boşluğu havalandırma, duman ve çöp bacaları ile davlumbaz içinden geçirilmemelidir.
Boru hattına girebilecek pislikleri temizlemek için yatay ve düşey hatların birleştiği en büyük kesitli ve en alt noktasına temizleme T parçası yerleştirilmelidir.
Rutubetli yerlere döşenen iç tesisat hatları korozyona karşı tam olarak korunmalıdır.
Gaz boru bağlantı elemanları ile yapılmış dişli bağlantılarda uygun plastik esaslı sızdırmazlık malzemeleri veya sızdırmazlık macunu ile birlikte keten kullanılmalıdır. (TS 10943, TS 10944) (Keten bezir yağı ile doyurulmuş olarak kullanılacaktır.) Ancak uzun vadeli emniyet açısından dişli bağlantıdan kaçınılmalıdır.
Kolon hatları kapıcı dairesi ve sığınak içerisinden geçirilemez.
80 mm ve üzerindeki borular kesinlikle kaynakla birleştirilecektir. 50 mm ve altındakiler oksijen, üzerindekilerde elektrik ark kaynağı yapılmalıdır.
SAYAÇLAR
Bina dışında bulunan doğalgaz sayaçlarının koruyucu kutuları standardlara uygun olmalıdır.
Sayaç vanalarının açma-kapama kolu olmalı ve kolayca ulaşılabilir olmalıdır.
Kalorifer kazanları için kullanılan sayaçlar kesinlikle kazan dairelerine yerleştirilmemelidir.
VANALAR
Cihaz girişlerine mutlaka gazı kesici standartlara uygun emniyet vanası (küresel vana) konmalıdır.
CİHAZLAR
Doğal gaz cihazlarının kapasitesi ihtiyacın altında veya üstünde olmamalıdır.
Cihazlar mutlaka üretici/ ithalatçı firma montaj klavuzunda belirtilen kurallar çerçevesinde monte edilmelidir.
Bacalı cihaz seçiminden önce mutlaka uygun baca olup, olmadığı kontrol edilmelidir.
A tipi cihazlar 12 m³, B tipi cihazlar net hacimleri 8m³'den küçük olan yerlere yerleştirilmemelidir. Hacim ne olursu olsun B tipi cihazlar açık balkon, yatak odası, banyo, WC gibi yerlere konmamalıdır.
A ve B tipi cihazların bulunduğu yerler mutlaka havalandırılmalıdır. (TS 7363'e göre)
B tipi cihazlar mümkün olduğu kadar bacaya yakın bir yere konmalı, yatay boru uzunluğu 2 dirsek ve 2,5 metreden fazla olmamalıdır. Atık gaz boruları en az % 3 yükselen eğimle bacaya bağlanmalı, davlumbaz çıkışından itibaren en az boru çapının 2 katı kadar dikey çıkmalı sonra dirsek konmalıdır. 90 ° dirseklerden kaçınılmalıdır.
C tipi cihazların (Denge bacalı) baca çıkış boruları atmosfere açık, hava sirkülasyonu olan yerlere bağlanmalıdır. Kapalı balkonlara baca çıkışı verilemez. Açık alanlarda baca çıkış borularının minimum yüksekliği 0,30 m, insanların geçtiği yerde en az 2 m. olmalıdır. Dışarıya taşan çatı veya alaşım kaplamanın üstten bacaya uzaklığı en az 1,5 m olmalıdır.
Baca tepmesine karşı bacalı tüm doğal gaz cihazlarında atık gaz sensörü olmalıdır.
Merkezi sistemlerde bodrum katı müsait değilse çatı katına kazan konulması düşünülmelidir.
Merkezi sistemlerde; radyatör ve yerden ısıtmalarda Atmosferik kazan, fan-coil sistemlerde ise Cebri brülörlü kazanlar tercih edilmelidir.
Doğalgaz cihazların yıllık bakımı zorunluluk haline getirilmelidir.
BACALAR
Doğalgaz bacaları ısı, yoğuşma ve yanma ürünlerinden etkilenmeyecek malzemeden ilgili standartlara göre imal edilmelidir. Bacalar düşeyle 30 °'lik en fazla 1 sapma yapabilir. Bacalar da kesit daralması olmamalıdır.
Baca tepesi çatı mahyasından en az 80 cm, çatı örtüsünden en az 100 cm yüksekte olmalıdır. Daha yüksek komşu bina var ise bu baca en az komşu bina yüksekliğine ulaşmalıdır.
Bir bacaya ancak benzer çekişli gaz cihazları bağlanmalıdır. Tabi çekişli cihazla, fan çekişli cihaz aynı bacaya bağlanamaz.
Mutfak aspiratör bacalarına gaz cihazı bağlanmamalıdır.
2 şönt baca braşmanı ana bacaya bağlanamaz.
Üflemeli brülörlü cihazlar şönt bacaya bağlanamaz.
Kalorifer bacaları mutlaka çift cidarlı olmalıdır. Baca "Boru + izolasyon + Hava boşluğu + Tuğla duvar veya kaplama"dan oluşmalıdır. (Isı yalıtımı, gürültü önlenmesi, ömür ve güvenlik nedeniyle)
Duman kanalları beyaz cam yünü ile izole edilip, üzeri galvanizli saç veya alüminyum folyo ile kaplanmalıdır.
Bacalar her yıl en az 1 defa temizletilmelidir. (özellikle dönüşüm esnasında kılıf geçirilmeyen bacalar)
ELEKTRİK TESİSATI
Kazan dairesindeki elektrik tesisatları TS 1257'de belirtildiği gibi etanş olmalıdır.
Aydınlatma ve pano elektrik tesisat kabloları NYM antigron, brülör kabloları ise, hareketli yerlerde çelik spiral kılıf içerisinden NYAF, hareketsiz yerlerde NYA olacaktır.
Kazan daireleri aydınlatma sistemi tavandan en az 50 cm aşağıda olacak şekilde, tavandan zincirle sarkmalı veya duvarda olmalıdır.
Kazan dairelerine 20 ohm değerinin altında özel topraklama sistemi kurulmalıdır.
Elektrik motorları (pompa v.b.) için termik koruyucu seçerken termik orta noktası cihazın çektiği akım mertebesinde olmalıdır. Termik koruyucu orta noktada ideal çalışır. Benzer durum prosestatlar (basınç şalterleri) için de geçerlidir.
Kazan dairelerinde ve elektrik panoları içinde standartlara uygun malzeme kullanılmalı, açıkta kablo bırakmayacak şekilde (kablo kanalı içinden) tesisat döşenmelidir.
TEST VE İŞLETMEYE ALMA
Doğalgaz tesisatlarının sızdırmazlık testi ve Mukavemet testleri mevcut yönetmeliklere göre titizlikle yapılmalı ve kaçağı olan tesisatlara kesinlikle gaz verilmemelidir.
Tüm doğalgaz cihazlarının işletmeye almadan önce gaz kaç kontrolu yapılmalı, işletmeye almayı müteakip, baca gazı analizi yapılmalıdır.
Cihazların işletmeye alınması (ilk çalıştırma) imalatçı / ithalatçı firma teknisyenleri veya Yetkili Servisler tarafından yapılmalıdır.
EMNİYET TEDBİRLERİ VE DİĞER HUSUSLAR
Doğalgaz tesisatları mutlaka gaz kuruluşlarından yetki almış tesisatçılarla, kayıtlı mühendislerin kontrolunda, gaz kuruluşlarının uygulama kurallarına göre yapılmalıdır.
Herhangi bir tehlike anında gazı kesecek olan ana kapama vanası ile elektrik akımının kesecek ana şalter, kazan dairesi dışında olmalıdır.
Apartman girişinde kolayca görülebilecek bir yere, ana vana yerini gösterir bir plaka asılmalıdır.
İleride büyük zarar ve kayıplara uğramamak için kullanılacak tüm malzemeler TSE veya uluslararası kabul görmüş standardlara uygun ve doğalgazda kullanılmak üzere imal edilmiş olmalıdır.
150.000 kcal/h (175 KW)'den büyük kazan dairelerinde bina içinden giriş kapısına ilaveten dışa açılan, bırakıldığında kendiliğinden kapanan metal bir kapı olmalıdır. (TS 1257)
Her kazanın aynı duman kanalı ve bacası olmalıdır.
Bina kolon hatlarının havalandırması için gazın toplanması muhtemel ve çatıya yakın üst noktada havalandırma kanalı açılmalı ve gaz alarm cihazı konmalıdır.
Kazanların önünde en az 1 m yanlarda 0,75 m serbest alan olmalıdır.
Kazan dairesi yüksekliği en az 2,5 m. olmalıdır. Özellikle yeni yapılan binalarda bu zorunluluk getirilmelidir.
Kazan dairelerine mutlaka alarm sistemi kurulmalı dedektör sayısı tavandaki kirişlerde gözönüne alınarak hesaplanmalıdır. Gaz dedektörleri suni alarm vermemesi için yarı iletken tip değil, katalitik tip olmalıdır. Gaz alarm sistemleri herhangi bir tehlike durumunda, ana kesme vanası önündeki selonoid vanayı kapatarak sesli ve ışıklı uyarı vermelidir.
Kazan dairelerinin görülebilecek bir yerine, işletmecinin kolaylıkla anlayabileceği tarzda hazırlanmış bir "İŞLETME TALİMATI" asılmalıdır. (TS 2797) İşletme talimatında, şu bilgiler olmalıdır.
Güvenlik düzenlerinin tanıtılması,
Arıza durumunda yapılacak işler,
İşletme kesintilerinde yapılacak işler,
Dönüşüm için teklif verilmeden, önce binanın baca ve havalandırma durumları detaylı bir şekilde incelenmeli ve varsa özel durumlar projede belirtilmelidir. Kazan dairelerinde binanın diğer katlarına ait aspiratör, klima santralı gibi cihazların olmaması gerekir. Vakum etkisi yapıp, kazan çekişini etkileyerek arızaya neden olabilir.
Radyatörlerde termostatik vana mutlaka kullanılmalıdır. Büyük miktarda ısı ekonomisi ve konfor sağlayacaktır.
Sirkülasyon pompalarının mutlaka gidişe yerleştirilmesi gerekmektedir. Böylece sistemin hava yapması ve üst katların ısınmama problemleri çözümlenir.
